Uyghur Chronicles: An Anthology of Articles

  تۈرك ، ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرى ئۈستىدە تەتقىقات ئاپتور: ئابدۇرەشىد جەلىل قارلۇق،  1-ئىسىم قويۇش ۋە ئىسلامىيەتتىن بۇرۇنقى تۈركلەردە كىشى ئىسىملىرى يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلارغا ئات قويۇش، ئۇزاق ئۆتمۈشتىن بېرى، ئاتا-ئانىنىڭ ئەڭ مۇھىم بىر ئىشى بولۇپ كەلدى. خۇسۇسەن، تۇنجى پەرزەنت كۆرۈش ئالدىدىكىلەر ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ ئىشنىڭ مۇھىملىقى تېخىمۇ روشەنلىشىدۇ. كۈنىمىزدىكى ئومۇمىيۈزلۈك تەرەققىي قىلىش ياكى مەدەنىي مىللەتلەر ئارىسىدا ئۆزگىچىلىكى، ئۆزىگە خاسلىقى ۋە ئۆزىگە ئائىت مىللىيلىقى بىلەن ئۆزىنى گەۋدىلەندۈرۈش، ئىپادىلەش، تونۇتۇش زۆرۈرىيىتى تۇغۇلغان مۇشۇنداق پەيتتە، پەرزەنتلىرىگە ئەڭ مەنىلىك ئاتنى قويۇش، ئاڭ ۋە مەسئۇلىيەت ئىگىسى ئاتا-ئانىلارنىڭ بېشىنى قاتۇرىدىغان مۇھىم بىر ئىشتۇر. يېڭى توي قىلىپ ئۆز ئۇۋىسىنى قۇرغان ياش ئەر-ئاياللار ئادەتتە، ھامىلىلىك رەسمىيلەشكەندىن كېيىن، ئۆز ئارىسىدا ئۆزلىرى ياخشى كۆرىدىغان ھەمدە ئۇلارنىڭ دۇنيا قارىشىنى ئەكس ئەتتۈرىدىغان ياكى جەمەتى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان ئەڭ ئۇيغۇن بىر ئىسىمنى تېپىشنىڭ كويىغا چۈشىدۇ. بۇ جەرىياندا، ئاتا-ئانىلار مۇزاكىرە قىلىپلا قالماي، ھەتتا ئا

  ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىنىڭ ئومۇمىي ئالاھىدىلىكى ئاپتور: ۋەلى كەرىم كۆكئالپ،  نەچچە مىڭ يىلىق تارىخىي تەرەققىيات جەريانىدا ئۇيغۇرلار سۇ، ئوت قوغلىشىپ ياشايدىغان كۆچمەنچىلىك ھاياتتىن ئولتۇراق دېھقانچىلىق ۋە شەھەر ھاياتىغا بارا-بارا كۆچتى (ئەمەلىيەتتە شىنجاڭ رايونىدا ياشايدىغان ئەجدادلىرىمىز بۇرۇنلا ئولتۇراق ھاياتقا كۆچكەن)، شۇنىڭدەك ئۆزلىرىنىڭ يىپەك يولىنىڭ ئوتتۇرا بەلۋېغىغا جايلىشىشتەك ئەۋزەللىكى بىلەن شەرق بىلەن غەربنىڭ ئىقتىساد ۋە مەدەنىيەت ئالماشتۇرۇشىدا كۆۋرۈكلۈك رول ئوينىدى. بۇ جەرياندا كۆپ خىل دىنغا ئېتىقاد قىلدى، بىرنەچچە قېتىم يېزىق ئالماشتۇردى، يېزىق ئالماشتۇرۇش ئىشلىرى ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 80-يىللىلرىغىچە داۋام قىلدى. بۇنىڭ نەتىجىسىدە ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ قاتلىمى كۆپ خىل، مۇرەككەپ ھالەت شەكىللەندى، شۇنىڭغا مۇناسىپ ھالدا ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىمۇ ساپ ئۇيغۇرچە، ساددا قويۇلۇشتىن باشقا تىللاردا (بۇددا دىنى دەۋرىدە سانسىكرىتچە، سوغدىچە ئىسىملار ئارىلاش قويۇلغان. ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلغاندىن كېيىن ئەرەبچە، پارسچە ئىسىملار كۆپ قويۇلغان) ئىسىم قويۇلۇشقىچە بولغان ئۇزۇن تارىخىي جەرياننى ب

  ئۇيغۇر كىشى ئىسىملىرىنىڭ ئېتنوگراپىيەسى ئاپتور: ۋەلى كەرىم كۆكئالپ،  ئۇيغۇر ئىسىملىرىنىڭ ئىزاھلىق تېكىستىدە كىشى ئىسىملىرىنىڭ ئېتنوگراپىيىلىك مەنىلىرى خېلى كۆپ ئېچىپ بېرىلدى. ئىسىملارنىڭ ئېتنوگراپىيىلىك مەنىسى مۇئەييەن ئىسىمنىڭ پەيدا بولۇشى، تاللىنىشى ۋە بوۋاققا قويۇلۇشىغا ئاساس، سەۋەب بولغان چۈشەنچىلەرنىڭ ئىپادىلىنىشىدىن ئىبارەتتۇر. ئېتنوگراپىيىلىك مەنە ئەسلىدە بىرەر ئىسىمنىڭ مەيدانغا كېلىشى ئۈچۈن ئاساس بولغان ئېھتىياجنى بىلدۈرىدىغان سەۋەب − ۋەقە ۋە قائىدىلەر، ئەنئەنىلەر، كىشىلەرنىڭ ئىسىم ئارقىلىق ئىجرا قىلىدىغان ئىستەك ۋە ئارزۇلىرى، تىلەك ۋە خاھىشلىرى ھەققىدىكى ئېتنوگراپىيىلىك مەلۇماتلارنىڭ مەزمۇنىدىن ئىبارەتتۇر. ئىسىملارنىڭ مەيدانغا كېلىشى ۋە قويۇلۇشى پەقەتلا مەنىۋىي ئېھتىياج بىلەنلا ئەمەس، بەلكى بىر قاتار ماددىي، ئەمەلىي تەدبىرلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇلار بوۋاققا ئىسىم قويۇش ۋاقتىدا ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ. مەسىلەن، ئۇيغۇرلاردا سېتىۋالدى، سېتىلدى دېگەندەك ئىسىملار بار. بۇ ئىسىملارنىڭ پەيدا بولۇشى بوۋاقنى «سېتىۋېلىش» ئەنئەنىسىنى ئادا قىلىش بىلەن چەمبەرچاس باغلىنىپ كەتكەن. ئۆتمۈشتە